Sinds 1 januari 2025 geldt een nieuwe wet die personen met een psychiatrische aandoening moet beschermen. Zo werden de regels rond gedwongen opname aangepast en spreekt de wet nu met meer respect over patiënten. Wat er concreet veranderde, zetten we hieronder op een rij.

Andere termen, meer respect

Voortaan spreken we over een 'persoon met een psychiatrische aandoening' in plaats van een 'geesteszieke'. Dit helpt stigmatisering tegengaan.

'Gedwongen opname' heet nu een 'beschermende observatiemaatregel'. De nadruk ligt zo op de zorg voor en veiligheid van de persoon, minder op de beperking van iemands vrijheid.

Nieuwe aanpak voor bescherming en behandeling

Twee mogelijke beschermingsmaatregelen

Enkel de procureur des Konings of de vrederechter kan een beschermingsmaatregel opleggen. Er bestaan twee soorten:

• een beschermende observatiemaatregel (BO),
• een vrijwillige behandeling onder voorwaarden (VBOV).

Bij deze laatste behoud jij, als patiënt, de controle over de behandeling (vrijwillig dus) maar tegelijk stem je in met enkele voorwaarden en het behandelplan dat je samen met de behandelend arts opstelt.

Een basisvoorwaarde is dat je je residentieel (met verblijf) of ambulant (zonder verblijf) laat behandelen. Bijkomende voorwaarden kunnen gaan over de locatie van de behandeling, het naleven van gedragsregels of het volgen van een medicatieschema.

Wanneer wordt een beschermingsmaatregel opgelegd?

Een beschermingsmaatregel kan alleen worden opgelegd wanneer aan drie voorwaarden is voldaan:

Je hebt een psychiatrische aandoening die ervoor zorgt dat je volledig of gedeeltelijk wilsonbekwaam bent.

• Er is een gevaar voor jezelf of anderen.
• Er is geen alternatieve behandeling mogelijk.

Hoe wordt zo'n beschermingsmaatregel opgelegd?

Er zijn twee opties:

Standaard:

De betrokkenen dienen een verzoekschrift in bij de vrederechter, samen met een geneeskundig verslag. De rechter zal een bezoek aan de patiënt en de zitting, binnen de 24 uur, vastleggen. Tenzij de rechter oordeelt dat het verzoek niet in orde is.

Binnen de 10 dagen volgt een vonnis. Mogelijke vonnissen zijn: geen maatregel, een beschermende observatiemaatregel, vrijwillige behandeling onder voorwaarden, of verpleging in een familiale omgeving of instelling. Ben je niet akkoord, dan kan je na het vonnis in beroep gaan.

Daarna wordt het vonnis uitgevoerd. Aanpassingen zijn nog mogelijk, bijvoorbeeld door over te schakelen van een BO naar een VBOV of omgekeerd. Het behandelplan mag niet langer dan 40 dagen duren.

Minstens 15 dagen voor het einde van de beschermingsmaatregel wordt bekeken of de maatregel eindigt of verlengd wordt. De beschermingsmaatregel kan verlengd worden met een maximale duur van 1 jaar.

Spoed:

In noodgevallen kan een versnelde procedure starten, bijvoorbeeld wanneer iemand in een crisis verkeert.

Dit kan enkel door of via de procureur des Konings. Indien de procureur des Konings zelf handelt, schakelt deze een arts in voor een kort medisch advies. Belanghebbenden kunnen ook schriftelijk een verzoek indienen maar dit moet vergezeld zijn van een omstandig geneeskundig verslag.

De procureur des Konings beoordeelt de situatie binnen de 48 uur, wanneer aan de eerste twee van de drie criteria voor een beschermingsmaatregel wordt voldaan. Deze periode is nieuw in de wet en begint vanaf het moment van vrijheidsberoving. Het doel is om oneigenlijk gebruik van gedwongen opnames te vermijden. Er wordt gekeken of de beschermingsmaatregel gepast is en of vrijwillige behandeling nog mogelijk is. Bovendien kan aanvullende informatie worden verzameld wanneer het medisch advies onvoldoende is. Gedurende deze periode wordt de persoon met tekenen van een psychiatrische aandoening tijdelijk opgenomen voor een klinische evaluatie.

Vervolgens kan de procureur des Konings een beschermende observatiemaatregel bevelen of een vrijwillige behandeling onder voorwaarden voorstellen. De procedure wordt daarna voortgezet volgens de standaardprocedure. Als de procureur des Konings echter besluit om geen maatregel te nemen, wordt de procedure beëindigd.

Waar kan iemand opgenomen worden?

Vroeger kon je enkel in een ‘erkend psychiatrisch ziekenhuis’ verblijven, maar dit is nu uitgebreid naar ‘residentiële instellingen’. Daaronder vallen:

• psychiatrische ziekenhuizen,
• psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen,
• psychiatrische verzorgingstehuizen,
• initiatieven voor beschermd wonen,
• revalidatieziekenhuizen voor verslavingszorg,
• woonzorgcentra,
• voorzieningen voor personen met een beperking,
• …

Meer rechten voor de patiënt

Deze wetswijziging versterkt de rechten van patiënten. Patiënten worden beter geïnformeerd over hun situatie tijdens het hele proces en krijgen meer invloed op hun zorgtraject. Zo kan je als patiënt zelf vragen om aanpassingen, zoals een herziening van de maatregel of de keuze van de arts. Bij een VBOV stel jij als patiënt mee het behandelplan op.

Hoewel de wet meer nadruk legt op de rol van de naasten van patiënten, krijgen zij enkel info over essentiële zaken. Dit geldt bijvoorbeeld voor het deel van het vonnis waarin de rechterlijke beslissing wordt vermeld. Omdat andere informatie gevoelig kan zijn, worden deze gegevens afgeschermd. In sommige gevallen kan de rechter besluiten bepaalde naasten niet te horen, als dit in het belang van de patiënt is. Zo wordt de privacy gewaarborgd.

Daarnaast heeft iedereen die onder een beschermingsmaatregel valt, recht op juridische bijstand. De advocaat krijgt toegang tot het volledige dossier.

Naast de rechten die zijn vastgelegd in de Wet op de Patiëntenrechten, verwelkomt de nieuwe wet enkele extra rechten voor patiënten:

• Respect voor de vrije meningsuiting, en filosofische en religieuze overtuigingen van de persoon met een psychiatrische aandoening.

• Verzoekschriften en klachten van de persoon met een psychiatrische aandoening mogen niet worden ingehouden, geopend of vernietigd.

• De patiënten kunnen bezoek ontvangen van:
• hun advocaat,
• een arts die ze zelf kiezen,
• een vertrouwenspersoon (volgens de interne regels van de instelling),
• andere personen, tenzij er een medische contra-indicatie is.

• De gekozen arts en advocaat hebben het recht om:
  • het register van de instelling in te zien,
  • informatie op te vragen bij de arts van de instelling die nuttig is voor het beoordelen van de toestand van de patiënt,
  • de door de patiënt gekozen arts kan ook het medische dossier inzien, maar dit alleen in aanwezigheid van een arts van de instelling.

Dankzij deze wijzigingen aan de Wet Gedwongen Opname zet onze zorg een belangrijke stap richting meer zorg- en persoonsgerichte behandelingen. We zijn blij met de beschermende observatieregel en de mogelijkheid tot vrijwillige behandeling onder voorwaarden, want zo krijgen patiënten meer controle over hun situatie. Ook de aanpassing van de taal is een belangrijke overwinning voor ons. Een tijdje geleden schreven we hierrond nog een advies.